Bongva Magazine - Vol 6

loin an kilkawi peng. Hiti an kilkawi khawh- nak a hrampi dothlat tikah Kala miphun cu an i ` hitum tikah anmah miphun kha aa kawl bikmi miphun an si. Miphun dang vat le ` hit kha an duh lo. Nu le pa nih an fale nih mip- hun dang an vat, an ` hitnak hnga lo fakpi in an chimh hna. Nu le pa hrim nih an fale caah va le nupi kha an kawlpiak hna. An umnak ram ah an hmuh khawh lo ahcun an chuah- kehnak India ram tiang bak ah an fale kha minung an kawlpiak hna. Canada ram ah a peemmi miphun hna chungin miphun dang he aa ` hi-ummi dirhmun zoh tikah: Japa- nese 78.7%, Latin Americans 48.2%, Blacks 40.2%, Arabs 25.4%, Chinese 19.4% tiah an i ` hi-um. South Asian chungah an chiahmi hna Kala miphun cu 13.0% lawng hi miphun dang he aa ` hi-ummi an si. Mah miphun te aa kawl bikmi an si ruangah Kala miphun hi an umnak paoh ah an miphun sinak kha ` ha tein an humzual khawh biknak cu a si. Khatlei kam in US le Canada ah ram tlatu (Native Americans) miphun hna an dirhmun zoh ah lungfak ngai a si. Ram ngeitu le ram tlatu miphun hmasa an si ko nain, miphun dang lak ah santlailo bik le miphun sinak a dirpi kho lo bikmi miphun an si. Hiti an sinak hi a ruang tampi lakah pakhat cu an nunp- hung (Caholh, thilthuam, zatlang nun dawh) kha an dirpi khawh lo caah a si. Cuti an dirpi khawh lonak a ruang pakhat ngai cu miphun kilvennak ah a herhmi mah miphun le mip- hun i ` hitumnak kong hi biapi ah a chia lo. An miphun chungin a cheunak tam (58%) nih miphun dang an ` hit, an vat tikah, an tefa chan ( next generations) ahcun an fale cu miphun- chawk (Kahpia) an si cang. Cu tikah, ram tlatu miphun an sinak dirhmun kha fek tein an dirpi kho ti lo. Cu ticun, karhcho lei panh loin miphun dang nih duhsah tein an dolh hna i, lohtlau lei an panh cuahmah ko. Jews miphun zong hi miphun humzualnak kongah zohchun awktlak taktak an si. Vawlei cungah a vakvai bikmi le harsatnak a tong bikmi miphun an si. Egypt ram ah kum (400)

sal an tang. Babylon pennak tangah (BC 587- 538) chung sal an tang rih. Cuticun, Rome pennak, Ottoman pennak, British pennak tiah ram ngei loin kum (2000) chung hi ram kip ah i ` hen ` hek in an vakvai. Europe an peemnak ramkip cozah nih an zuamhtaih hna. Million 6 tluk hi Hitler nih Germany lawngah a thah hna. 1948 kum lawngah atu Israel, an ram te khi an dirh khawh ` han. Hi tluk in an vakvai i, harsatnak an tong ko nain an miphun sinak an thlau kho bak lo. An miphun sinak fek tein an humzual khawhnak a ruang zoh tikah an bi- aknak (Judaism) le an nunphung kha fek tein aa tlaihmi miphun an sinak hmuh khawh a si. Miphun dang le cozah hna nih Jews miphun an ral khunnak hna a ruang bik zong hi, an bi- aknak le miphun sinak an nunphung kha fak tuk in an i dirpi caah a si. Cun, anmah Jews miphun cu miphun dang nakin an i ` anh. An i bawmchan hna. Zeidang kong nakin an mi- phun ` hatnak le ` hanchonak kha biapi ah an ruah i thazaang zong an chuah fawn. Jews miphun nih atu an ram Israel an dirh ` han ning hna zoh ah an miphun caah an lun- grual ning le thazaang an chuahning khuaru- ahhar a si. Theodor Herzl hruainak in * the World Zionist Congress* cu 1897 kum ah an dirh. An i tinhmi cu Israel ram dirh ` han kha a si. An tinhnak a tak in tlamtling khawhnak FDDK UDPNLS LQ DQ FKDZYD ¿PQDN OH WKD] - aang kha an chuah. Cuticun May 14, 1948 kum ah Israel ram kan dirh cang ti thawng cu vawleipi theih in an thanh. An ram dirhnak caah Moshe Dayan hruainak in ral an tho. An pawngkam ram cozah le Palestine miphun nih fakpi in an doh hna. Asinain, an tei hna lo. Israel ram an dirh hnu in voi (4) an tuk cang hna nain an tei kho bal hna lo. A ruang cu an ram le miphun humzualnak caah thih-ngamh in an dir. Ramleng um Jews miphun nih an ¿PWKLDPQDN OH FKDZYD WKD]DDQJ KH ,VUDHO ram cu an dirkamh. Nihin ni ahcun Israel ram cu vawlei cungah ` ihzahmi le zohchomi ram an si cang. Rumnak lei in siseh, hriamnam thazaang lei in siseh vawlei cungah hmaisu-

Bongva Magazine

89

Chin Baptist Mission Church—DC

2017